EEN PENNING GEEFT STOF TOT NADENKEN
Laten we het eerst eens worden over de juiste benaming: medaille (België) of penning (Nederland). En om de eeuwige verwarring met een ereteken te vermijden lijkt de Nederlandse term, de penning, mij het best.
De term medaille lijkt mij meer een overkoepelende term voor o.a. een penning, een plaket, een klein sculptuur, enz… Maar later hierover meer!
Penningkunst is één der minst gewaardeerde kunsten, men heeft te weinig oog voor de artistieke waarde. Een penning is immers een beeldhouwwerk met enorme beperkingen: en een klein werkvlak en een
zeer beperkt reliëf. Voordeel: het handformaat zorgt ervoor dat dit kunstwerk draagbaar is en men er dus op elk ogenblik kan van genieten. Men moet zich niet verplaatsen naar een museum of entreegeld betalen… men heeft zijn eigen
collectie!
Waaruit bestaat het volle genot van een penning? Ze in de hand houden, haar karakter voelen, de dikte, de doormeter, haar gewicht en ze kunnen omkeren om de volle zin ervan te begrijpen. Een
penning is de uiting van een innerlijke spanning in de sterkst gebalde vorm.
Een medailleur moet van alle markten thuis zijn.
Hij moet een grondige kennis hebben van de beeldhouwkunst, graveerkunst, metaalbewerking, materiaalkennis en moet een letterkunstenaar zijn.
En hij moet rekening houden met de begrenzing van de
ruimte, fantasie en beheersing hebben, zijn gedachten kunnen synthetiseren in een bepaalde vorm. Hij moet zich afvragen: wat is het essentieelste motief? Welke attributen en/of symbolen kan ik hiervoor vinden en hoe kan ik deze linken aan de voorzijde? Hij
moet m.a.w. een straffe gast zijn!
Enkele uitspraken:
Een penning is een penning als de kunstenaar zegt
dat het een penning is (Piet Esser).
De kwaliteit van een penning hangt af van de kant die je nu niet ziet (Karel Soudijn).
De betekenis moet
niet in één enkele oogopslag te vangen zijn, maar pas duidelijk worden bij het telkens weer omkeren (Karel Soudijn).
Un chef d’œuvre est de toute nécessité une
chose simple (A. Rodin).
Tout mettre, mais en mettre le moins possible (F. Brigand).
La médaille est à la sculpture ce que le poème
est au roman (Orlando P. Orlandini).
Het materiaal van een penning moet duurzaam zijn: een (edel)metaal of een legering ervan, keramiek, acrylaat, terracotta, glaspasta, enz…
En het materiaal bepaalt in hoge mate de te volgen werkwijze bij de productie ervan.
Als hij brons gebruikt of een gelijkaardige legering, dan is een patina noodzakelijk. Zonder patina is het maar een
mager beestje, de kleren maken de man! Vergeten we vooral niet dat patineren een kunst apart is.
De tastbare vorm en ruimte moeten op een klein vlak in reliëf worden opgeroepen,
dus tussen beeldhouwkunst en tekenkunst. Dit kan gebeuren onder de vorm van een medaillon dat bevestigd wordt op een grafsteen. Of als plaket bevestigd op de gevel van een gebouw als eerbetoon aan een persoon. Ze kan rond, ovaal, rechthoekig, vierkant of gelijk
welke ander vorm hebben zolang ze maar te han(d)teren valt.
De penning is uit de munt geboren. De glorievolle geboorte kwam er in de 15e eeuw met de schilder Pisanello
die de absolute harmonie bereikte. Een portret maken van zichzelf of van zijn geliefde betekende een schilder onder de arm nemen. Een erg dure aangelegenheid! En anderzijds was er de terugkeer van de belangstelling voor de Oudheid. De ganse geschiedenis van
Rome lag vast in een prachtige reeks munten met de portretten van de keizers en hun familie. Was dan een bronzen portret niet goedkoper maar vooral niet gemakkelijker te vermeerderen, wat bij een schilderij quasi onmogelijk is. De metallieke fotografie
was geboren. Hij modelleerde het portret in was, maakte er een vorm van waarin het metaal werd gegoten. De techniek van het gieten vergt de zorgzame handigheid van de gieter. Hij maakt het werk op slechts enkele exemplaren. Elk stuk is een individueel
stuk want wordt apart bij geciseleerd en gepatineerd. En de zwaarte van het reliëf wordt niet beperkt door de wetten en beperkingen van de machines.
Wondere werken van scherpe en gevoelige
nauwkeurigheid ontstaan als de geslagen penning rechtstreeks in het staal wordt gegraveerd, op definitief formaat, de stempel waaruit de matrijs ontstaat.
In de tweede helft van
de 19e eeuw ontstaat de reduceerbank: een zegen of een vloek? Gedaan met moeizaam steken van een negatief op uitvoeringsgrootte onder het vergrootglas. Een bas-reliëf in klei of gips wordt door de beeldhouwer gemaakt en een
ambachtsman maakt via de reduceerbank een stempel en met een pers slaat hij de penning.
Armand Bonnetain zei ooit: een geslagen penning is dood. Zijn zelf gegoten zilveren penningen zijn dan ook veel
levendiger dan zijn bronzen geslagen stukken!
Een goede penning wordt gedacht en ontworpen op uitvoeringsgrootte. Het geheel van belettering, reliëf, lijnen en schikking over
het ronde oppervlak, vormt de penning.
Moderne medailleurs willen teruggaan naar de gegoten medaille maar dan is een keerzijde een innerlijke noodzaak. Andere moderne medailleurs willen terugkeren
naar de zelf gestoken matrijs in staal.
Wat is het doel van de penningkunst?
Belangrijke historische feiten van een land,
een volk, een gemeente, een vereniging of een familie vast te leggen in een artistieke en sierlijke vorm.
Zijn er veel soorten penningen?
- De penning in opdracht of de vrije penning die de kunstenaar maakt om de penning zelf als uitdrukking van de hedendaagse smaak.
- De gelegenheidspenning: een geboorte, een huwelijk, een overlijden, een jubileum…
- Met een
historische betekenis: een portret, een gebeurtenis, een spotpenning, een aanklacht, een herdenking…
- Een herkenningsteken: een gildepenning
- Een eerbetoon voor sportieve prestaties: de medailles van de Olympische Spelen
- Met
een iconografische betekenis of het gelaat als de spiegel van de ziel[1]
Wat moet je doen met een penning?
Je moet er
vooral naar kijken en ervan genieten zoals van een ander kunstwerk. Met als bijkomend voordeel dat je uw lievelingspenning overal kunt meedragen om er overal van te genieten.
Samengevat: wat met de penning?
- Perspectiefwisseling: de keerzijde verwijst naar de reden van het ontstaan
- maar een zelfstandig kunstwerk
- handformaat
- reliëf
- vlot te reproduceren
- driedimensionale, tweedimensionale
of 2,5 dimensionele
- inhoud en betekenis
- duurzaam met een eeuwigheidswaarde
- veel soorten
- veel functies
De 3 eisen van de penning/kunstmedaille:
- de tastbare vorm en ruimte moeten op een klein vlak in reliëf worden opgeroepen
- figuren inbrengen in een handteerbare vorm en in een mooie compositie
- de voorzijde loopt soepel en logisch over naar de keerzijde
Dr. Gabriël Stautemas omschrijft de term “medaille” als een overkoepelende term voor:
De penning
Een prettig in de hand liggende, een op
zichzelf bestaand ding, tweezijdig artisanaal bewerkt, met een belangrijke esthetische waarde en de materiële drager van een verhaal. De complementariteit in de voorstellingen op beide zijden suggereert een tijdsverloop waarbinnen het door de penning
gebrachte verhaal zich situeert.
Het plaket
Een sierelement om in te voegen in een groter geheel of als drager van een gerichte boodschap, eenzijdig artisanaal bewerkt
en met een belangrijke artistieke waarde. De tijdsdimensie van een plaket is herleid tot één moment: een herdenking, een huldiging, een publiciteitssport. Veel penningen verwijzen niet meer naar de reden van hun ontstaan, ze zijn eenzijdig, de
keerzijde die duiding geeft over het ontstaan en/of de reden van hun ontstaan ontbreekt. Eigenlijk zijn het plaketten.
Een klein sculptuur (en o.a. een juweel)
Een
klein sculptuur is een op zichzelf staand driedimensionale, tweeënhalve dimensionele of tweedimensionale realisatie van een idee van een kunstenaar, artisanaal gemaakt en met een hoge esthetische waarde. Het is eigenlijk een penning zonder uitleg, noch
op de voorzijde, noch op de keerzijde.
Door mij samengevat:
De term “medaille” is een overkoepelende term voor:
De Penning
ü De voorzijde loopt door op de keerzijde
ü Zij is han(d)teerbaar m.a.w. je kan ze in één hand houden
ü Heeft een esthetische waarde
(waarover ongetwijfeld te discuteren valt)
ü Er is een tijdsverloop tussen de voor- en de keerzijde
Het Plaket
ü
Er is geen duiding op de keerzijde m.a.w. éénzijdig
ü Is niet han(d)teerbaar
ü De boodschap ontbreekt
ü
Het tijdsverloop: beperkt tot één moment
De klein sculptuur
ü Geen uitleg op de voor- en de keerzijde, er is zelfs geen sprake van een voor-
en keerzijde
ü Zij is han(d)teerbaar
ü 3, 2 of 2,5 dimensioneel
ü Hoge esthetische waarde
Pensons aux monnaies anciennes
qui faisaient le lien entre les peuples
marquaient leur histoire.
Pensons aux monnaies
de la Renaissance
où le graveur-médailleur était roi !
l’artiste, reconnu,
participait à la vie sa cité
et bien souvent, avait une âme de prophète…
Henry Jacot
Denk maar aan de antieke munten
die een brug sloegen tussen de volkeren
en hun stempel drukten op de geschiedenis.
Denken we maar aan de munten uit de Renaissance,
waar de graveur-medailleur koning was!
De
kunstenaar, erkend,
Nam deel aan het leven in zijn stad
En heel dikwijls de ziel van een profeet had.
Après la nuit profonde…
instant
magique
de la nouvelle naissance du jour
où la lumière pénètre avec retenue
dans l’atelier de l’artiste.
Fin de règne de l’obscur,
solitude,
futur dialogue…
Henry Jacot
Na de diepe nacht…
magisch moment
de geboorte van een nieuwe dag
komt het licht zonder terughoudendheid
in het atelier van de kunstenaar.
Einde van het obscuur bewind,
Eenzaamheid,
toekomstige tweespraak.
Luc Vandamme
[1] Potgieter: Zonder een physiogomist te zijn uit de school van Lavater, geloof ik, dat het meir den hemel weerkaatst,
dat het gelaat de spiegel der ziel is. Lavater bouwde ooit zijn beroemde theorieën op over diverse type mensen op basis van het gelaat.